door Hedwig van der Horst, gespecialiseerd vogelarts Vogelpraktijk de Horst

Bron: Hedwig van der Horst.

GEBRUIK VAN CITROENZUUR IN WATER EN VOEDING

Bacteriën schimmels en gisten komen overal in de omgeving voor. En zo hoort dat ook. De meeste van deze kiemen zijn niet ziekteverwekkend. En degenen die wel ziekteverwekkend zijn komen vaak in een dusdanig lage concentratie voor, dat de vogel er geen last van heeft. Deze ziektekiemen houden wel de afweer van de vogel op peil.
Drinkwater is een van de belangrijkste besmettingsbronnen voor een vogel. Het water in het drinkbakje heeft een aangename (kamer-)temperatuur en bevat vaak ook nog wat restjes voer die via de snavel van de vogel in het water terecht zijn gekomen. Dit is een ideale voedingsbodem voor bacteriën, schimmels en gisten. Maar ook in fruit en vochtig eivoer kunnen bacterien gisten en schimmels zich makkelijk vermenigvuldigen. Als de concentratie ziektekiemen te hoog wordt, is de afweer van de vogel niet sterk genoeg meer om de infectie tegen te houden. Citroenzuur kan de groei van bacteriën, gisten en schimmels vertragen waardoor de afweer van de vogel een betere kans krijgt.
Citroenzuur (niet te verwarren met citroensap!) is een wit poeder dat vaak gebruikt wordt bij het ontsmetten van stallen van vee. Het wordt ook veel gebruikt om drinkwater van varkens te verzuren en op dezelfde manier kan het ook bij vogels gebruikt worden. Er is een aantal jaren geleden een uitgebreid onderzoek gedaan naar het gebruik van citroenzuur en zoutzuur bij papegaaien. Aan dit onderzoek deden de HAS in Den Bosch, het toenmalige papegaaienopvangcentrum NOP in Veldhoven en vogelarts Hedwig van der Horst uit Riel mee. Dit onderzoek heeft aangetoond dat een dosering van 1 gram citroenzuur per liter water bacteriegroei onderdrukt en eigenlijk door alle vogels goed geaccepteerd wordt. Sommige vogels vinden het zelfs lekker en gaan wat meer drinken. De dosering van citroenzuur kon langzaam opgevoerd worden tot 6 gram per liter water zonder dat de dieren minder gingen drinken. Hoe zuurder het water gemaakt werd, hoe effectiever het was tegen ziektekiemen.
Het water kan ook verzuurd worden met andere producten. Appelazijn is een natuurlijk product dat zuurder wordt naar mate het langer gist. Het nadeel van dit middel is dat het vaak niet duidelijk is hoeveel je toe moet voegen aan het drinkwater omdat iedere fles appelazijn een iets andere zuurgraad kan hebben afhankelijk van de temperatuur waarbij de fles bewaard wordt en de tijd die de fles heeft liggen gisten. Ook zoutzuur wordt wel gebruikt. Kippen en hoenders vinden zoutzuur lekkerder dan citroenzuur, maar zangvogels, kromsnavels en duiven prefereren citroenzuur. Dit is belangrijk omdat het zuur beter werkt naarmate er meer van gebruikt wordt. Soms wordt ook chloor gebruikt. Dit verzuurd het water weliswaar niet, maar het heeft wel een desinfecterende werking. Toch is gebruik van chloor niet aan te raden omdat het kankerverwekkend is. Chlooramide heeft dit probleem niet, maar is lastig te verkrijgen in Nederland.
Aanzuren van drinkwater kan het hele jaar door gebeuren. Sommige vogelhouders gebruiken het elke dag, anderen maar een of twee dagen per week. Hoe vaker het water verzuurt wordt en hoe hoger de dosering, hoe effectiever het is. De vogelhouder moet natuurlijk wel in de gaten houden dat de vogels het water voldoende blijven drinken. Als het zuur langdurig gebruikt wordt, moeten de vogels ook de beschikking krijgen over extra calcium . Zuur bindt namelijk calcium zodat het minder goed opgenomen kan worden door de vogeldarm. Bij langdurig gebruik van zuur kan daarom kalkgebrek optreden. Dit is de reden dat veel vogelkwekers stoppen met het aanzuren van het water tijdens het broedseizoen. Als een vogel echter de kans krijgt zal precies zoveel kalk opnemen als hij nodig heeft. Dat kan echter alleen als er een apart bakje in de kooi opgehangen wordt met grit of een stukje sepia. Als het calcium gemengd wordt door het voer of water kan de vogel niet goed bepalen hoeveel kalk hij opneemt. Op deze manier kunnen ook tijdens het broedseizoen de kwetsbare jongen beschermd worden met het zure water. Overigens moet grit (dat calcium bevat) niet verward worden met maagkiezel (dat silicium bevat). Op het moment dat de jonge vogels apart gezet worden moet goed opgelet worden. Deze jonge onervaren dieren nemen soms niet voldoende grit op. Bij deze dieren moet men er extra goed op letten dat hun voeding voldoende calcium bevat. Een zadenmengsel bevat altijd onvoldoende calcium en moet dus aangevuld worden met eivoer of een ander zachtvoer. Men moet goed in de gaten houden dat de jonge vogels dit ook opnemen.
Citroenzuur doodt niet alle ziektekiemen. Zij remt alleen het vermeerderen van de ziektekiemen. Is er sprake van een snelle verspreiding van de ziekte, dan kan het zijn dat citroenzuur te traag werkt en moeten antibiotica en/of antischimmelmiddelen gebruikt worden. Bij langdurig gebruik van antibiotica en antischimmelmiddelen worden alle ziektekiemen gedood, waardoor de jonge vogel er niet mee in contact komt. Het gevolg is dat het immuunsysteem van deze dieren zich niet kan ontwikkelen. Dit zijn vogels die vaak binnen enkele dagen of weken sterven nadat zij verkocht zijn omdat zij dan in contact komen met de ziektekiemen in hun nieuwe thuis. Omdat citroenzuurniet alle ziektekiemen doodt komen bij het gebruik tijdens de kweek de jongen in contact met een lage concentratie ziektekiemen. Hierdoor kunnen ze een goede afweer op bouwen. De concentratie aan ziektekiemen blijft echter laag, zodat ze er niet ziek van worden.
Citroenzuur heeft dus veel voordelen: het is veilig, voorkomt ziekten en zorgt ervoor dat de afweer tegen ziektekiemen zich goed ontwikkeld en op peil blijft. Citroenzuur kan het hele jaar door gebruikt worden maar (vooral tijdens het broedseizoen en de opfok van jonge dieren) moet men er wel op letten dat de dieren voldoende calcium kunnen opnemen.